juni 2018 – AA Tilburg

De kruistocht tegen drugs: waar staan we twintig jaar later?

New York, juni 1998. In het hoofdkwartier van de Verenigde Naties vindt een speciale zitting over drugs plaats. Voor een verslaggever uit het land van nederwiet en junkiebond een ontnuchterende bijeenkomst. Opvattingen die bij ons gemeengoed zijn, gelden in de VN-assemblee als suspect. Onderscheid tussen soft- en harddrugs? In Nederland een abc-tje, in VN-verband is de gedachte alleen al absurd. Minister Hans van Mierlo zwijgt er dus wijselijk over in zijn toespraak. Hij wordt in deze omgeving toch al als een vreemde vogel gezien, zeker door mensen als de Franse president Jacques Chirac die reppen van een ‘strijd’ tegen ‘de vijand’, van ‘een kruistocht’. In die geest wordt een kordate slottekst aangenomen, volgens welke de productie van heroïne en cocaïne in 2008 moet zijn ‘geëlimineerd of aanmerkelijk gereduceerd’.

Maandag is het de Internationale Dag tegen Drugsmisbruik en Illegale Handel, uitgeroepen door de Verenigde Naties. Een mooi moment dus om vast te stellen wat er – niet tien, maar precies twintig jaar later – is terechtgekomen van dat voornemen op die VN-top. Het antwoord: helemaal niets.

Afghanistan heeft met 9.000 ton opnieuw een recordoogst aan opiumpasta, grondstof voor heroïne. Ook in Midden-Amerika floreert de papaverteelt als nooit tevoren. Het rijkelijk met gif besproeide Colombia blijft de Amerikaanse markt overspoelen met cocaïne. Wereldwijd wordt als vanouds – en meer dan dat – geslikt, gerookt, gespoten en gesnoven.

De oorlog tegen drugs lijkt maar niet gewonnen te kunnen worden, en in menig opzicht is de drugsbestrijding erger dan de kwaal. Boerengemeenschappen worden ontwricht en in alle fasen van de productieketen spinnen criminele netwerken garen bij de keiharde aanpak.

Waarom wordt die oorlog dan toch gevoerd? Welke problemen moeten ermee worden opgelost?

Daarbij is het goed in ogenschouw te nemen van welke verslavende genotsmiddelen we het meeste last hebben: alcohol en tabak. Die zijn, gemeten naar gezondheidsrisico’s en maatschappelijke kosten, veel en veel schadelijker dan de stoffen die het doelwit zijn van de war on drugs.

Alcohol spant veruit de kroon. Van de volwassen Nederlandse bevolking is 10 procent probleemdrinker. Veel geweldsdelicten en verkeersongevallen zijn op alcohol terug te voeren. Het misbruik door jonge tieners is alarmerend. Alcohol kost de samenleving 2,6 miljard euro per jaar, volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Van alle genotsmiddelen is alcohol met afstand de dodelijkste, zo stelt een groep wetenschappers onder leiding van verslavingsexpert Jürgen Rehm, adviseur van de Wereldgezondheidsorganisatie.

Nicotine is nummer 2 op hun lijst. Roken kost de Nederlandse samenleving jaarlijks 2.000 euro per hoofd van de bevolking. Jaarlijks sterven twintigduizend mensen als gevolg van roken. Twintigduizend!

Rehm concludeert dat de wereld beter af zou zijn als er meer gekeken werd naar de gevolgen van tabak en alcohol, en minder naar alle illegale middelen.

Voor sommige mensen is bovenstaande reden te pleiten voor het vrijgeven van alle verdovende middelen – niet alleen cannabis. Hun argument: waarom zoveel hysterie en hypocrisie over harddrugs, terwijl die per saldo minder schadelijk zijn dan de maatschappelijk geaccepteerde genotsmiddelen? Ook in de politiek klinkt die opvatting door. Zo is D66 ‘voor het op de lange termijn decriminaliseren van het gebruik van alle drugs’, aldus het partijprogramma.

Elke tien seconden sterft er iemand door alcohol

We doen wel moeilijk over wiet en andere drugs, maar de echte sluipmoordenaar is alcohol, de drug die op elke straathoek en in elke supermarkt te koop is. Alcohol is wereldwijd verantwoordelijk voor één op de twintjg doden, concludeert de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in een nieuw rapport, dat gaat over 2012. Dat is meer dan het aantal slachtoffers van aids, tuberculose en geweld samen.

Alcohol kostte in 2012 wereldwijd 3,3 miljoen mensen het leven. Dat is één dode per tien seconden. Volgens de WHO wordt 5,9 procent van alle sterfgevallen veroorzaakt door alcoholgebruik. Denk daarbij aan kanker en leverziekten, maar ook aan infectieziekten, diabetes, verkeersongevallen en geweld. Niet alleen de WHO is bezorgd om de toenemende alcoholgebruik wereldwijd, ook het Trimbos Instituut ziet een flinke toename.

In 2012 stierven in Nederland 1679 mensen door oorzaken die expliciet met alcohol te maken hadden. Daarvan was de alcoholinname in 42 procent de primaire doodsoorzaak; in 58 procent van de gevallen was alcohol de secundaire (indirecte) oorzaak.

Ons land zit wat betreft het gebruik van alcohol in de middelste regionen. “Dat we in de middenmoot zitten, heeft vooral te maken met de hoge alcoholconsumptie in Oost-Europa,” vertelt Lex Lemmers van het Trimbos Instituut aan HP/De Tijd. “In Nederland drinken we 7,8 liter pure alcohol per persoon per jaar, en dat is best veel. Maar het is bij ons minder dan in andere delen van de wereld. Toch moeten we het aantal doden door alcohol niet bagatelliseren, want we onderschatten de alcoholgerelateerde sterfte in Nederland. Maar de hulpverlening in ons land is goed en dat is in ons voordeel.”

(Bron Trimbos Instituut)

Sterfte door alcohol komt het meest voor bij ouderen tussen de 60 en 64 jaar. Lex Lemmers: “Veel ouderen hebben last van verslavingsproblematiek. Bij die groep blijven de cijfers van sterfte door alcohol elk jaar stijgen. Dat is verontrustend.”

Heb je drie keer zoveel kans op dementie als je zwaar drinkt?

NU.nl checkt dagelijks berichten op hun betrouwbaarheid. Bewering: Overmatige drinkers hebben drie keer zoveel kans om dement te worden.

Oordeel: grotendeels waar

Dat zwaar drinken niet gezond is, is bekend. Maar Gewoonvoorhem.nl meldt op 13 juni dat excessief drinken wel heel slecht is voor je hersenen: zware drinkers zouden drie keer vaker dan gemiddeld dementie krijgen.

Waar komt het vandaan?

Dit nieuws werd al eerder dit jaar ook door andere media gemeld. In februari schreven Metro en de Telegraaf dat zware drinkers een grotere kans hebben om dementie te ontwikkelen. De bron is een grootschalig Frans onderzoek naar de ziekenhuisgegevens van 32 miljoen Fransen die tussen 2008 en 2013 in het ziekenhuis zijn opgenomen.

Uit dit onderzoek bleek dat er een verband was tussen problematisch drinkgedrag en dementie. Overmatige drinkers hadden inderdaad drie keer zoveel kans om gediagnosticeerd te worden met dementie. Mensen hebben volgens de onderzoekers last van problematisch drinkgedrag als zij regelmatig schadelijk drinken of afhankelijk zijn van alcohol. Wanneer iemand precies in één van deze groepen valt wordt in het artikel niet verder uitgelegd.

Klopt het?

Dit is een van de redenen dat de resultaten van het Franse onderzoek mogelijk niet geheel betrouwbaar zijn: het is niet duidelijk hoeveel de overmatige drinkers drinken, het is alleen bekend dat ze een alcoholprobleem hebben. Daarnaast werden alleen mensen onderzocht die in het ziekenhuis waren beland. Overmatige drinkers die niet in het ziekenhuis zijn geweest werden niet meegenomen in het onderzoek. Dit kan ook invloed hebben gehad op de conclusies van het onderzoek.

Dit betekent alleen niet dat we de resultaten zomaar terzijde kunnen schuiven. Volgens Dinant Bekkenkamp, teamleider wetenschappelijk onderzoek bij Alzheimer Nederland, is alcohol inderdaad slecht voor je hersenen. “Alcoholgebruik heeft invloed op de kans dat je dementie ontwikkelt en de leeftijd waarop je dementie krijgt. Vooral langdurig zwaar drinken en regelmatig grote hoeveelheden op één avond drinken zorgen voor een grotere kans op dementie.” De reden hiervoor is volgens Bekkenkamp dat alcohol giftig is en je hersencellen beschadigt.

Wat is het effect van alcohol?

Ook Hanneke Rhodius-Meester, onderzoeker en klinisch geriater bij het Alzheimercentrum van het Amsterdam UMC bevestigt dat zwaar alcoholgebruik de kans op dementie verhoogt. “Alcohol kan op meerdere manieren een rol spelen bij het ontstaan van dementie. Ten eerste is alcohol inderdaad een giftige stof voor de hersenen. Daarnaast eten zware drinkers vaak ongezonder, waardoor er een vitaminetekort kan ontstaan wat de kans op dementie verhoogt. Tot slot vergroot overmatig alcoholgebruik ook de kans op allerlei andere aandoeningen aan bijvoorbeeld het hart en de lever, deze ziekten zouden ook een negatief effect kunnen hebben op de gezondheid van de hersenen.”

Maar is bij zwaar drankgebruik de kans op dementie ook drie keer zo groot? Bekkenkamp legt uit dat het lastig is om een exact cijfer te noemen, bijvoorbeeld omdat de definitie van overmatig drinken verschilt per onderzoek. “Maar dit soort cijfers worden ook in andere onderzoeken gevonden, soms is de kans nog wel iets hoger.” Ook Rhodius-Meester zegt een drie keer zo grote kans realistisch te vinden.

Is matig drinken niet schadelijk?

Hoe zit het trouwens met mensen die niet zwaar drinken? Kan je wel vier glazen wijn op je vrijdagavond drinken, zonder dat dit gevolgen heeft voor je hersenen? Waarschijnlijk niet. Volgens Bekkenkamp is het het beste om helemaal niet te drinken, maar waarschijnlijk heeft één glas per dag nog niet echt nadelige gevolgen. “Maar meer dan dat wordt gevaarlijk, alcohol is een gifstof en de schade die het aanricht bouwt zicht op en wordt lastig hersteld.” Rhodius-Meester legt uit dat onderzoek steeds meer laat zien dat hoe meer je drinkt, hoe slechter dit voor je gezondheid is en dat het inderdaad gezonder is om helemaal niet te drinken.

Conclusie

Zwaar drinken zorgt voor een hoger risico op dementie omdat alcohol een gifstof is die de hersenen kan beschadigen. Daarnaast kan zwaar alcoholgebruik ervoor zorgen dat mensen slechter eten en andere ziekten ontwikkelen, wat ook voor een hoger risico op dementie zorgt. Hoe veel groter de kans op dementie door overmatig drinken precies is, is niet te zeggen. Maar experts van Alzheimer Nederland en het Alzheimercentrum zeggen dat het realistisch is dat de kans op dementie drie keer zo groot wordt door zwaar alcoholgebruik.

Om deze reden beoordelen wij de bewering “overmatige drinkers hebben drie keer zoveel kans om dement te worden” als grotendeels waar.

Ryanair pleit voor strengere alcoholrestricties op luchthavens

Als het van vliegtuigmaatschappij Ryanair afhangt, mogen passagiers voortaan niet meer dan twee alcoholische drankjes drinken op luchthavens. Luchthavens zouden daar zelf voor moeten zorgen. Dat voorstel doet de maatschappij na een zoveelste geval van overlast door alcohol op een van haar vluchten, zo bericht de BBC.

Een vlucht van Dublin naar Ibiza afgelopen zaterdag was de druppel die de emmer deed overlopen voor Ryanair. Voor de zoveelste keer moest een vlucht een tussenlanding maken (in Parijs) om dronken passagiers die amok maakten, van de vlucht te zetten.

De Ierse luchtvaartmaatschappij, gekend om zijn korte en goedkope vluchten uit Europa, pleit er nu voor om de verkoop van alcohol op luchthavens aan banden te leggen op luchthavens. Zelf verkoopt de maatschappij ook nog alcohol aan boord van vliegtuigen, al geeft ze aan dat dat weinig gebeurt doordat ze vooral korte afstanden bedient.

Geen alcohol voor 10 uur ’s morgens

Concreet stelt Ryanair voor om voor tien uur ’s ochtends geen alcohol te verkopen en passagiers maximum twee drankjes voor te schotelen. “Het is noodzakelijk voor luchthavens om preventieve maatregelen te introduceren die excessief drankgebruik en de problemen die het creëert in te tomen, in plaats van passagiers toe te laten overmatig te drinken”, zo klinkt het bij Ryanair. “Het is absoluut oneerlijk dat luchthavens kunnen profiteren van de ongelimiteerde verkoop van alcohol aan passagiers en het aan luchtvaartmaatschappijen overlaten om de gevolgen voor de veiligheid op te vangen.”

Van roken is de lol allang af, maar drinken is nog steeds de norm

NRC-peiling alcoholgebruik

Wordt alcohol ooit even onacceptabel als roken? Gaat nog even duren, blijkt uit een peiling van NRC.

Martine Kamsma

15 juni 2018

„Kom je nog een wijntje drinken? Of zie ik je op de zomerborrel?”

Wijntje, borreltje, biertje – de taal is doordrenkt met alcohol en dat zou vast niet zo zijn als alcohol niet overal zo aanwezig was. Bubbels bij het binnenhalen van een grote klant, rosé bij de picknick van groep 6, een chardonnaytje bij de kapper. De rokers zijn naar buiten gejaagd, de drinkers nemen er nog eentje. Hoe lang nog voor drinken het nieuwe roken wordt?

Dat drankje bij de kapper (kaasboer, kledingzaak, boekwinkel) moet mogen, vindt de VVD, die dat in de drank- en horecawet wil toestaan. Ondernemers moeten kunnen inspringen op de wens van de klant. Maar is het de wens van de klant om overal alcohol te krijgen?

Vinden we het ook nog net zo normaal als vroeger? Daarover lopen de meningen uiteen: eenderde vindt van wel, 49 procent vindt van niet. Misschien zien we hier de ambivalentie die ook lang bij roken te zien was: er is niets mis met af en toe een glaasje, vindt 84 procent. Over anderen oordelen we strenger. Gevraagd naar de samenleving als geheel zegt 61 procent: overal wordt te veel gedronken. Een kleine meerderheid – vooral vijftigplussers – is zich meer bewust geworden van de gevaren, al vindt een kwart dat de gezondheidsrisico’s worden overdreven. 34 procent is het eens met de stelling: ‘er wordt te veel gezeurd over alcohol’.

Natte werklunch: niet oké

De maatschappelijke kosten van alcohol bedragen 8 miljard euro, rekende gezondheidsinstituut RIVM uit. Elk jaar belanden meer dan twintigduizend mensen als gevolg van alcohol in het ziekenhuis. Bestuurders onder invloed zijn verantwoordelijk voor naar schatting 75 tot 140 verkeersdoden per jaar.

De ondervraagden uit het NRC-onderzoek zijn het erover eens: rijden onder invloed doe je niet. Hoewel 6 procent toegeeft weleens in de auto te stappen met meer dan twee glazen op.

In welke situaties vindt u drinken nog meer onacceptabel, vroeg Respondenten.nl namens NRC. Een drankje bij de kapper is niet normaal, vindt 91 procent van de volwassen Nederlanders. Een ‘natte’ werklunch? Niet oké, vindt 67 procent. Alcohol bij kinderfeestjes en verjaardagen van jonge kinderen? Niet oké, vindt 58 procent. Alcohol in stadions en bij sportwedstrijden vindt ook maar 29 procent normaal. Over een borrel in de sportkantine – dichter bij huis dus – is men veel milder. Successen op het werk vieren met champagne vindt 53 procent normaal en alcohol in het kerstpakket vindt 57 procent geen probleem.

Niet verbazingwekkend is dat drinkers toleranter zijn dan niet-drinkers. Wel opvallend: vijftigplussers zijn gemiddeld een stuk strenger, terwijl juist in deze leeftijdsgroep het stevigst wordt ingenomen.

Zouden zij zich meer bewust zijn van wat inmiddels wel bewezen is? Dat er een verband is tussen alcohol en kanker? En dat zien drinken doet drinken? Dit jaar kwam Trimbos met een overzichtsstudie naar wat blootstelling aan alcohol met kinderen doet. Bijna de helft van de kleuters blijkt al in staat om alcoholische dranken van fris te onderscheiden. Kinderen van ouders die drinken hebben een grotere kans (jonger) te beginnen en later ook meer te drinken. Kinderen die hun ouders zien drinken, krijgen bovendien een positiever beeld van alcohol. De eerste alcohol krijgen ze vaak thuis, van hun ouders, aangeboden. En hoewel vrienden een belangrijke factor zijn, hebben ouders tot aan de volwassenheid invloed op het drinkgedrag van hun kinderen. Een gegeven dat veel ouders waarschijnlijk onderschatten. Of liever niet horen.

In 2017 werden er 860 kinderen geteld die met een alcoholvergiftiging in het ziekenhuis terechtkwamen. Waarschijnlijk waren het er meer, want niet alle ziekenhuizen melden het. Hoewel jongeren gemiddeld aanzienlijk minder en later zijn gaan drinken lijkt het comazuipen dus nog niet af te nemen. Bij verslavingsinstituut Trimbos zeggen ze: wie eenmaal begint met drinken wordt onderdeel van een cultuur waarin stevig drinken normaal is.

Je bent in 2018 geen Buckler-lul meer als je niet drinkt. De verkoop van alcoholvrij bier steeg in 2017 met 25 procent. Driekwart van de respondenten zegt dat niet-drinken in hun omgeving volkomen geaccepteerd is. Maar dat geldt vooral voor ouderen. Jongeren tot 35 voelen druk om mee te drinken, blijkt uit de NRC-enquête. 23 procent krijgt weleens vragen als ze het bij fris houden, 9 procent zegt dat vrienden vaak blijven aandringen. Wat misschien meespeelt is dat maar weinig jongeren (6 procent) in een omgeving verkeren waarin niemand drinkt. Drinken is de norm. Bijna de helft van alle niet-drinkers zegt dat ze zich niet op hun gemak voelen bij gelegenheden waar gedronken wordt.

Gezonde keuzes zijn moeilijk als je een uitzondering bent. Roken is niet meer zo makkelijk en de meeste mensen roken niet meer. Dat laat zien hoe snel de norm kan veranderen. Roken is in plaats van iets gezelligs waar je samen wel uitkomt, een slechte gewoonte van de onderklasse geworden. De lol is er allang vanaf.

Alcohol is zover nog lang niet. Veelzeggend is misschien dat staatssecretaris Blokhuis (CU), tegenstander van het wijntje bij de kapper, het bij de uitleg van zijn alcoholbeleid nodig vindt te zeggen dat hij geen geheelonthouder is. „Ik ben niet van de blauwe knoop en ik kan erg genieten van een biertje.” Zo bevestigt de staatssecretaris voor Volksgezondheid onbedoeld de norm: drinken is normaal. Of zoals kinderarts Nico van der Lely zegt, die al die comazuipertjes op zijn poli ziet: alcohol zit in de nerven van de samenleving.